Dikkat Nedir? Dikkat Etkenleri Nelerdir?
Duyu organlarından faydalanarak çevreyi incelemeye gözlem denir. Gözlemde algı ve dikkat olmak üzere iki yapıdan söz edilebilir. Bu makalemizde dikkat konusunu ele alacağız. Daha sonra ise Dikkat Etkenleri Nelerdir sorusuna yanıt arayacağız. Dikkat nedir, psikofizik enerjinin belli bir nokta üzerinde toplanabilmesi anlamına gelir. Elbette sınırsız sayıda uyaranın, duyu organlarımız tarafından fark edilebilmesi mümkün olamaz. Bu uyaranların sadece kısıtlı bir bölümü fark edilebilir. Organizmanın dikkatini belli bir noktada toplayabilmesi için hazır olması gerekmektedir.
Yine bir uyaranın algılanabilmesi için duyu organlarımızın algı sınırları içerisinde olması gerekmektedir. Örneğin; göz mor üstü ve kırmızı altı ışınları görememektedir. Aynı şekilde kulak saniyede 20 binden çok olan titreşimleri ses olarak duyamamaktadır.
Gündelik hayatta çevremizde gerçekleşmekte olan onlarca yüzlerce olay söz konusudur. Bu olayların insan için birer uyaran olarak algılanabilirliği söz konusudur. Evet de bu uyaranların hepsini birden algılamak mümkün değildir. Bu uyaranların bir kısmı organizmanın içinden olabileceği gibi yine bir kısmı çevremizden kaynaklanır.
Bu noktada; insanın dikkatini çeken uyaran üzerinde bir farkındalık söz konusu olabileceği gibi diğer uyaranların algılanmadığından bahsedebiliriz. İşte organizma, bu noktada çok fazla sayıda uyaran arasından bir seçim yapmak zorundadır. Dikkatini yönlendirdiği uyaranı algılayacak ve diğer uyaranlara karşı kendini kapatacaktır. Aynı anda sadece bir tek şeye dikkat gösterilir ve bilinç onu iyice kavrar. Kısmi dikkat gösterilen konularda, kısmi kavrayış söz konusu olabileceği gibi dikkatin gösterilmediği alanların kavranması da beklenemez. Dikkat nedir sorusuyla birlikte bazı kavramları da ele almak gerekmektedir.
Dikkat Kavramları
Dikkat bazen konudan konuya gezinir buna dikkatte kayma denir. Görünüşte ders dinleyen bir öğrencinin aslında kendi iç aleminde dolaşması buna örnek olarak verilebilir. Sürekli dikkat ise; ilginin belli bir sınırlar içerisinde bir noktadan diğer bir noktaya dolaşmasından ibarettir. Örneğin; ders ile ilgilenen öğrenci, bir probleme, bir öğretmenin söylediklerine, öğrenci arkadaşlarınız sorularına dikkatini kaydırarak ilgisini sürekli derste tutabilir. Bu sırada sınıfın dışından gelen bir ses dikkatini dağıtmayacaktır. Bu durumun aksine; dikkatini belli bir konu üzerinde odaklanamayan bir öğrencinin ise sadece derste sınırlı kalmayan bir dikkate sahip olması durumunda, Bu çocuklara dikkatsiz çocuklar denir. Dikkatsiz çocuklar için gerek içsel ve gerekse dışsal çok sayıda çeldirici, onun farklı farklı konulara dikkatini dağılması için adeta bahanedir.
Aynı anda iki farklı noktaya dikkati odaklanabilmek de kolay değildir. Ancak dikkat edilmesi gereken konulardan en az 1 tanesinin otomatikleşmiş olduğu durumlarda bu söz konusu olabilir Örnek vermek gerekirse, bisiklete binerken aynı anda müzik dinleyebilen birinden söz edilebilir.
Dikkat Etkenleri Nelerdir?
A – Dikkat Dış Etkenler
1 – Uyaranların Şiddeti ve Büyüklüğü
Güçlü uyaranların zayıf uyaranlara göre dikkate alınma ihtimali daha çoktur. Örneğin; yüksek bir ses, renkli bir yazı ya da olağandan çok büyük bir nesne gibi… dikkatimizi çekecektir.
2 – Tekrar
Şiddeti ve büyüklüğü farklı olmasa da, bir uyaran sürekli tekrar ediyorsa dikkatinizi çekecektir. Yine şiddetli bir uyaranın bir kere olmaktansa birkaç kez tekrarlanması daha çok dikkat çeker.
3 – Değişiklik
Farklı bir uyara mutlaka dikkatinizi çekecektir. Mesela sürekli bir şekilde tekrar eden bir uyaranın tekrarı sona erdiğinde ya da genelden farklı bir uyaranla karşı karşıya kalındığında bu dikkatinizden kaçmayacaktır. Örneğin; beyaz kazların içerisinde siyah bir kaz gibi.
4 – Hareket
Hareket halindeki nesneler, duran nesnelere göre daha fazla dikkat çekicidir. Örneğin; yanıp sönen ışıklar dikkat çeker. Ayrıca sınıfta hareket halindeki bir öğretmen oturarak ve hiç hareket etmeden ders anlatan bir öğretmene göre genellikle daha ilgi çekici olabilir.
B – Dikkat İç Etkenler
Her insan biriciktir. Bir şeye ilgi duyar ya da duymaz. Yine dikkat anında farklı ihtiyaçlara tabi olabilir. İhtiyaç anında ki bilgiler ve güdüler, dikkatin odaklanmasına destek olacaktır. İç etkenler İki grup halinde incelenebilir.
1 – Sürekli Kişilik Özellikleri
Çok sayıdaki uyarandan bazılarına dikkat eden insan, bazı şeyleri dikkate almayacaktır. Özellikle hayata bakış açısı ve kişiliği onun farklı ayrıntılara dikkat etmesi neden olur. Örneğin; spor, politika, müzik gibi.. Sürekli ilgiler, artık kişilik özelliklerinin birer parçasıdır.
2 – Geçici İç Etkenler
Geçici iç etkenler, psikolojik hazırlık durumu olarak da adlandırılabilir. İçinde bulunmuş olduğumuz durumda ihtiyacımız olan şeyler, bu gruba dahildir. Örneğin; cep telefonunu yenilemeyi düşünen biri cep telefonu reklamlarından ve kampanyalarından daha fazla etkilenecek, dikkatini oralara yönlendirecektir.
Sürekli kişilik özelliklerimiz ve anlık ihtiyaçlarımızın paralel olarak ihtiyacımızı belirlediği durumlarda ise dikkatimiz çok daha yoğun olacaktır.